Qormadani waxay hordhac u tahay silsilad taxane ah oo aan ku soo bandhigayno tiro ka mid ah qisooyinka Rasuulkeennu (SCW) uga sheekeeyay asxaabta; si ummaddiisu ugu cibro qaadato. Waxaan isku dayaynaa in aan qisada ka dib muujino wax ka mid ah duruusta iyo faa’iidooyinka ku jira qisada.
Waxaan kale oo is ku dayaynaa in aan muujino meelaha aynu iska shabbahno innaga iyo ummadahaas hore oo Rasuulku (SCW) ka sheekaynayo ha ahaato isu ekaansho wanaagsan ama mid xune.
Qisadu waa in looga sheekeeyo dhacdooyinka iyo hawlaha hab luqadeed oo ku dhammaanaya ujeeddo laga lahaa warinteeda. Qisadu waa nooc ka mid ah noocyada suugaanta oo dadka naftoodu jeceshahay, ay u dheg raariciyaan, una daneeyaan si aysan u danayn suugaanta kale.
Qisadu waxay leedahay noocyo fara badan, sida:
- Riwaayadda oo ah qiso dheer oo leh dad badan, mawaaqif iyo dhacdooyin isku murugsan.
- Qiso gaaban.
- Qiso khiyaali ah.
- Qiso dhab ah.
- Qiso sarbeeb ah.
Beryahaan dambe waxaa batay qisooyinka, qaar badana waxaa loo badalay bandhigyo iyo filimo lagu matalo qisadu sidii ay u dhacday ama kan allifay u mala awaalay. Waxaa lagu soo bandhigaa shineemooyinka iyo telefishinada. Riwaayadahaani waxay xambaarsan yihiin dadka qoray caqiidadooda, afkaartooda, dhaqankooda iyo akhlaaqdooda.
Dawlado badan ayaa ku dadaala in ay dunida kale ku faafiyaan dhaqankooda iyo caqiidooyinkooda iyaga oo u maraya filimada, riwaayadaha, joornaalada iyo buugaagta; si ay dadka caqligooda ugu qafaashaan, ka dibna ay ugu noqdaan daba joogeyaal ku ag wareega.
Qisooyinka waxaa ugu wanaagsan kuwa Qur’aanka Alle kaga waramay.
Ilaahay wuxuu yiri: (Waxaan kaaga qisaynaynaa qisooyin ah kuwiii ugu wanaagsanaa Qur’aankaan aan kuu waxyoonay aawadi). Qisooyinka Nabiguna (SCW) waa darajada ku xigta; maxaa yeelay iyaguna waa waxyi xagga Rabbi ka yimid.
Dadka in badan waxay la tahay in qisooyinku yihiin wax loo akhristo madadaalo; maxaa yeelay waxay u arkaan in ay tahay wax aan xaqiiqo ahayn ee lagu madadaasho.
Dhab ahaanna qisooyinka dadku ku sheekaystaan badankoodu waa caynkaas.
Qisooyinka Qur’aanka iyo kuwa Xadiisku waa wada run, waana wada dhab, waxayna ka sheekaynayaan waxyaabo dhacay oo aan siyaado iyo nusqaan midna ku jirin.
Ilaahay wuxuu yiri: (Annaga ayaa kaagaga qisaynayna warkooda (asxaab alkahf) si dhab ah).
Wuxuu kale oo yiri Alle: (kani isaga uun ayaa ah qisooyin dhab ah).
Qisaduna dhab ma noqon karto say u dhacday in loo wariyo mooyee. Ilaahay waa ka nasahan yahay been, mana dhici karto in uu sheego qiso aan dhicin.
Tan kale Ilaahay qisada uu ka waramayo waa wax uu og yahay oo aan mala awaal ahayn, illeyn waa Alle cilmi badane.
Wuxuu yiri Rabbigeen: (waan u qisaynaynaa annaga oo xog ogaal ah, mana ahin cid maqan).
Marka ay ogaadaan addoomadu in waxa Alle uga waramayo ay yihiin wax run ah oo dhab ah waxay ku yeelanaysaa naftooda saamayn weyn, waxaa ku toosaya dhaqankooda iyo akhlaaqdooda.
Ilaahay wuxuu Nabiga (SCW) ku amray in uu dadka uga qiseeyo qisooyinka uu og yahay; si ay ugu fakaraan xaaladaha ummadihii hore, ugu daydaan hadday wanaagsan yihiin, ugana dheeraadaan falalkooda hadday xumaayeen. Alle wuxuu yiri: (Qisooyinka uga qisee ; si ay ugu fakaraan).
Wuxuu kale oo yiri: (Qisooyinkooda (Ilma Yacquub) waxaa ugu sugan dadka caqliga leh cibra qaadasho, mana aha qisadaani sheeko la been abuuray). Rususha iyo ducaaddu waxay ka qaadan jireen qisooyinka dadyawgii hore wacdi iyo cibro. Qisooyinka Qur’aanka iyo kuwa Nabiguna (SCW) waa saad quluubta xaqa ku suga.
Ilaahay wuxuu yiri:
‘’Waxaan kaaga qisaynaynaa war kasta oo ka mid ah akhbaartii rususha wax aan laabtaada ku sugayno.’’
Nolosha dadku way isu eg tahay xagga toosnaanta iyo qallooca.
Dadka wanaagsan iyo kuwa xumina waa koobi soo noqnoqonaya; sidaa aawadeed Qur’aanka iyo Xadiisku waxay inooga sheekeeyaan qisooyin aynu ka dhex arkayno nafteena ama rag hareereheenna jooga ha xumaadeen ama ha samaadeene.
Waxaad moodaa in laga waramayo xaakim caadil ah oo maanta jooga ama xaakimka hebel ah ee daaqiga ah (qooqe) iyo fasaadka uu ummadda ka dhex wado. Mar kale waxay kula noqon in laga sheekaynayo hebelka ganacsadaha ah ama beeraleyda ah ee wanaagsan, marna waxaa kuu muuqanaya niman shirkad ah oo ballan Ilaahay ku galay in aysan masaakiinta xaqeeda siin oo kuwa maanta jooga lamoodo.
Ugu dambayn qisooyinku waa tusaale nool oo qofka isu barbardhigaysa naftiisa iyo bii’adiisa oo dhinac ah iyo uumankii hore iyo xaaladohoodii oo dhinac ah. Ilaahayna wuxuu dadka ku amray in ay dhulka ku socdaan oo ay eegaan sida ay ku dambeeyeen kuwii iyaga ka horreeyay; si ay ugu cibra qaataan.
Xaakim ayaa ka wariyay Abuu Muusaa in uu yiri:
Rasuulka (SCW) ayaa ku soo degay nin reer miyi ah, markaas ayuu karaameeyay.
Markaas ayuu Nabigu (SCW) ku yiri: (ninka reer miyiyoow i weydiiso dantaada).
Markaas ayuu yiri laba jeer: Rasuulka Alloow: hal reeryaysan iyo riyo reeruhu ii maalaan. Markaas ayaa Rasuulku (SCW) ku yiri: ( war ma kari weyday in aad noqotid habartii reer Banii Israa’iil oo kale?).
Deeto asxaabtii ayaa waxay dheheen: Rasuulka Alloow (SCW) maxay ahayd habarta reer Banii Israa’iil..?
Markasuu yiri: (Muuse ayaa doonay in uu reer Banii Israa’iil la boxo, markaasuu jidkii ka dhumay, markaasay culimadii reer Banii Israa’iil ku dheheen: Annagaa kuu sheegayna ee Yuusuf ayaa ballan Ilaahay nagaga qaaday in aanaan Masar ka bixin ilaa aan lafihiisa qaadno.
Markaas ayuu yiri: qofkiinee yaqaan qabriga Yuusuf?. Waxay dheheen: qabriga Yuusuf cid aan habarta reer Banii Israa’iil ahayni ma yaqaan, markaas ayuu u cid diray, wuxuuna ku yiri: I tus qabriga Yuusuf.
Markaasay ku tiri: Wallaahi in aanan yeelayn ilaa aan jannada kula galo. Nabigu (SCW) wuxuu yiri: (wuu dhibsaday Rasuulkii hadalkeedii, markaas ayaa lagu yiri: sii dalabkeeda, markaasuu siiyay, markaasay timid badyaro (meel biyuhu ku uruuraan) markaasay tiri: dhura biyahaan, markay dhureen ayay ku tiri: qoda halkaan, markay qodeena waxaa ku jira lafihii Yuusuf. Markii ay dhulka ka qaadeenna waddadii waxay u noqotay sida iftiinka maalinta oo kale.
Maxaan ka faa’iidaysanaynaa xadiiskaan..?
Waxaynu sheegnay in sheekada warinteeda diintu ka leedahay ujeeddo la doonayo in lagu gaaro. Ujeeddada ugu weyni waa in cibro iyo waansamid laga qaato oo hadday wanaagsan tahayna lagu daydo, hadday xuntahayna laga dheeraado. Hadaba aynu eegno qaar ka mid ah faa’iidooyinka xadiisku xambaarsan yahay.
1. Martigalintu waa wax xaq loogu leeyahay qofka muslimka ah. Mu’minka waxaa saaran in uu karaameeyo martidiisa, waana sida uu yeelay ninkaas saxaabiga ah oo reer baadiyaha ahaa.
2. Diinteennu waxay inaku boorisay in qofka ixsaan loo galo uu ka abaalgudo, duca kaliyaba Alle ha ka dhigee, waana arrin dhaqan u ahayd Rasuulkeenna (SCW), sidaa darteed ayuu ku yiri ninkii marti sooray oo karaameeyay: sheego dantaada.
3. Ninkii ma haleelin in uu Rasuulka wax weyn oo adduun iyo aakhiro anfaca weydiisto ee wuxuu su’aashay wax yar oo adduunyo kaliya ah. Taasna Rasuulku (SCW) ma garaysan; maxaa yeelay nin mu’min ah oo og in uu Rasuulkii (SCW) dalab u sheeganayo ma qabato in uu wax sidaa u hooseeya sheegto, illeyn mu’minka waxaa lagu yaqaanay hanweyni iyo inuu meel sare ka fakaro. Kolkaas ayaa Nabigu (SCW) tusay asxaabtii in sida habartaas loo hanweynaado ee aan wax liita hadaf laga dhigan.
4. Ninkaan reer baadiyaha ahi Nabiga (SCW) wuxuu weydiistay wax xalaal ah oo uu u baahnaa, Nabiguna (SCW) wax ka weyn oo ka qiimo badan ayuu la doonayay ee inuu xumaan sameeyay kuma sheegin. Haddaba maxay kula tahay nin weyn oo subax walba u soo kallahaya in uu dadka waydiisto wax marka horena xaaraan ah, haddana wax yar oo liita sii ah, sida: Qaad iyo kii lagu Qiicin lahaa?.
5. Waxaa saaran culimada iyo hoggaanka ummadda in ay ogaadaan in jabka iyo dib u dhaca ummadda haysta uu xaggeeda ka yimid oo ay darsaan asbaabta keentay; si xal loogu helo ee aanay inta indhaha isku qabsadaan oran waan saxanahaye soo socda ama hadba meel cusub oo waxa ka soo bixi doona aan la ogayn aanay wejiga ku diirin.
6. Qisadaani waxay tusaysaa qiimaha cilmigu leeyahay iyo sida loo qadarinayo qofka cilmiga leh. Waxay kale oo tusaysaa haddii dadka cilmiga leh aan aqoontooda iyo ra’yigooda la tixgalin in la dhumayo. Ninkii yiraahda waan ka maarmayaana in uu meel mugdi ah oo haadaan ah wax ka tuurayo.
Eeg Nabigii Ilaahay ayaa ku khasbanaaday in uu habar wax weydiiyo oo waliba ay shuruud ku xiraysaa, isna ka yeelayaa; si uu dadkiisa jid toosan u mariyo. Ka waran haddii la yiraahdo waa habare inaga daaya?.
7. In ay ummadihii hore ku jireen dad khayrka aad ugu han weyn sida habrtaan. Asxaabta Nabigeenana (SCW) dhaqan bay u ahayd in ay ka fakaraan oo raadshaan meelo sare. Tusaale ahaan: markuu Nabigu (SCW) ka waramay todobaatan kun oo ummaddiisa ah oo jannada xisaab la’aan iyo cadaab la’aan galaya, waxaa soo booday Cukaasha ibnu mixsan oo yiri: Rasuulka Alloow (SCW) Alle ii bari in uu igu daro.
Markaas ayaa Nabigu (SCW) ku yiri: ka mid ayaad tahay. Sidoo kale markii Nabigu (SCW) sheegay in jannadu leedahay siddeed albaab ayuu yiri Abuubakar: qofna ma looga yeerayaa albaabadaas oo dhan?.
Nabigu wuxuu ku yiri: waxaan rajaynayaa in aad ka mid noqotid. Waxaa kale oo jiray nin saxaabi ah oo Nabigu ku yiri: I weydiiso, isna weydiistay in uu jannada kula rafiiqo Nabiga (SCW), markaasuu ku yiri: (iigu kaalmee sujuud badan). Saxaabigaasi wax janno ka yar wuu ku qanci waayay.
8. In ay dumarka ku jiraan qaar ragga badankiisa khayrka kaga han weyn oo jannada iyo raallinimada Alle uga dadaal badan, sida habartaan oo kale. Waxaa xusid mudan in dumarkii asxaabtu sidaa oo kale ahaayeen, sida:
Ummu Suleym binti milxaan oo markii Nabigu (SCW) isaga oo gurigeeda jiifa uu soo toosay isaga oo qoslaya, markay weydiisay sababta uu la qoslayana wuxuu yiri: dad asxaabtayda ka mid ah oo badda fuulaya iyaga oo jidka Ilaahay ku duulaya, markaasay ku tiri: Rasuulka Allow (SCW) Alle ii bari in uu igu daro, markaasuu ku yiri: waad ku jirtaa.
Waxaa iyana soo qaadis mudan saxaabiyaddii sarcaha qabtay oo Rasuulka ku tiri: ii ducee oo uu ku yiri: kala dooro in aan kuu duceeyo oo aad biskootid iyo inaad sabartid oo aad jannada gashid, markaasay dooratay jannada, Nabigana (SCW) waxay weydiisatay in uu u duceeyo si aysan u faydmin cawradeedu markii ay suuxdo, wuuna u duceeyay oo markay suuxdo ma faydmi jirin.
Haddaba soo gabdheheenna maanta lama gudboona inay ku daydaan dadkaas qiimaha badan?, miyayse qabataa inay cumrigooda ku dhammeeyaan daah, sariir, dhoof iyo sheeko baraley?.
Maya oo gabdhahayagu intaa ka qiima badan ee Alle ha u siyaadiyo wanaagga.
9. Qisadani waxay tusaysaa sida Rasuulku (SCW) uu asxaabtiisa iyo ummaddiisa ula jeclaa khayrka iyo han weynida, uuna ugu boorin jiray mar kasta oo fursadi soo marto raadinta darajooyin sare, tusaale ahaan wuxuu ku yiri asxaabta: haddaad Alle janno weydiisataan Firdawsa weydiista maxaa yeelay; waa meesha jannada ugu sarraysa, uguna wanaagsan, webiyada jannaduna ka soo burqadaan.
10. Qisadaani waxay ka mid tahay mucjisooyinka Rasuulka (SCW); maxaa yeelay waa wax ghayb ah oo in Rabbi u sheega mooyee aanu si kale ku ogaan Karin illeyn qisada habartu kumaba taal tawraadda hadda Yuhuuddu haysato.
11. Dadka waxaa ku dhaca tawfiiq la’aan hadday fulin waayaan amarka Ilaahay. Eeg reer Banii Israa’il oo Nabi Muuse la socdo ayaa jidkii ka dhumay dardaarankii Nabi Yuusuf oo la fulin waayay awgi. Waxaa la mid ah markii qaar asxaabta ka mid ahi khilaafeen amarkii Rasuulka (SCW) maalintii Uxud muslimiintii oo dhan ayaa dagaalkii ku jabay iyagoo Nabigii (SCW) la joogo.
Fiiro Gaar
In lafihii Nabi Yuusuf la soo saaray macneheedu ma aha in jirka intii kale baaba’day ee waxaa looga jeedaa in meydkii oo dhan laga soo saaray qabrigii; maxaa yeelay Nabigeenna (scw) ayaa sheegay in Ilaahay dhulka ka xaaraameeyay in uu cuno jirka Nabiyaasha.
